Adli Yardım Nedir? Adli Yardımdan Nasıl Faydalanılır?

Adli yardım kurumu, adil yargılanma haklarının güvencesi olup, hak arama özgürlüğünde eşitlik yaratmayı amaçlar. Hukuk devleti ve sosyal devlet ilkelerinin gerekliliği olarak devlet, hak arama özgürlüğünün kullanımında eşitlik sağlamak üzere gerekli mekanizmaları oluşturmak zorundadır ve adli yardım kurumu da, bu ilkeleri yaşama geçirmek amacı ile oluşturulmuştur.

Adli yardım, HMK’nın 334 ila 340 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Adli yardımdan faydalanabilecek kişiler başlıklı 334. Maddesine göre;

(1) Kendisi ve ailesinin geçimini zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerinin tamamını veya kısmen ödeme gücünden yoksun olanlar, savunma ve iddialarında, geçici hukuki korunma taleplerinde ve icra takibinde, “taleplerinin açıkça dayanaktan yoksun olmaması” kaydı ile adli yardımdan yararlanabilmektedir.

(2) Kamuya yararlı vakıf ve dernekler, savunma ve iddialarında haklı göründükleri ve mali açıdan zor duruma düşmeden gerekli giderleri tamamen ya da kısmen ödeyemeyecek durumda oldukları takdirde adli yardımdan yararlanabilmektedir.

(3) Yabancıların adli yardımlardan yararlanabilmeleri için karşılıklılık şartlarına bağlıdır.

Adli yardım talepleri kabul olan kişiler;

a) Yapılacak tüm takip giderleri ve yargılama geçici olarak muafiyet.

b) Takip giderleri ve yargılama için teminat göstermekten muafiyet.

c) İcra ve dava takibi sırasında yapılması gereken tüm giderlerin Devlet tarafından avans olarak verilmesi.

ç) Dava avukat ile takibi gerekiyorsa, ücreti sonradan ödenme şartıyla bir avukat temini, hükmün kesinleşmesine kadar ücretsiz olarak faydalanmaktadır.

Mahkeme, talepte bulunan kişinin, yukarıda  düzenlenen hususlardan bir kısmından yararlanmasına karar verebilmektedir.

Adli yardım, asıl talep ya da işin karara bağlanacağı mahkemeden; iflas ve icra takiplerinde ise takibin yapılacağı yerdeki icra mahkemesinden istenmektedir.  Talepte bulunanlar, iddiasının özetiyle birlikte, iddiasını dayandıracağı yargılama giderleri ve delilleri karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeleri mahkemeye sunması zorunludur.

Kanun yollarına başvuru durumunda adli yardım talebi Yargıtaya veya bölge adliye mahkemesine yapılmaktadır.  Adli yardım taleplerine ilişkin evrak, her türlü harç ve vergiden muaf tutulmaktadır.

HMK 337. maddesine göre mahkeme, adli yardım talepleri hakkında duruşma yapmaksızın karar verebilmektedir. Ancak, talep durumunda inceleme duruşmalı olarak yapılmaktadır. Adli yardım taleplerinin reddine ilişkin mahkeme kararlarında sunulan belge ve bilgilerin kabul edilmeme nedeni açıkça belirtilmektedir.

Adli yardım talebi reddine ilişkin kararlara karşı, tebliğinden itibaren bir hafta içerisinde kararı veren mahkemeye dilekçe verilme sureti ile itiraz edilmesi gerekir. İtiraz incelemesi ile verilen karar kesindir. Adli yardım talebi reddedilirse, ödeme gücünde sonradan gerçekleşebilecek ciddi bir azalmaya dayanarak tekrar talepte bulunulabilmektedir. Adli yardım, daha önceden yapılan yargılama giderlerini kapsamamaktadır.

Adli yardımlardan yararlanan kişilerin mali durumu hakkında ağır kusuru veya kasten sonucu yanlış bilgi verdiği ortaya çıkarsa ya da sonradan mali durumunun yeteri derecede iyileştiği anlaşılır ise adli yardım kararı kaldırılmaktadır.

Adli yardım kararlarından dolayı ertelenen tüm yargılama giderleriyle Devletçe ödenen avanslar dava ya da takip sonunda haksız çıkan kişiden tahsil edilir. Adli yardımlardan yararlanan kişinin haksız çıkması durumunda, uygun görülürse yargılama giderlerinin en çok bir yıl içerisinde aylık eşit taksitler halinde ödenmesine karar verilir.

Adli yardım kararlarından dolayı Devletçe ödenen ya da muaf tutulan yargılama giderlerin tahsili, adli yardımlardan yararlananın mağduriyetine neden olacağı mahkemece açıkça anlaşılır ise, mahkeme, hükümde kısmen ya da tamamen ödemeden muaf tutulmasına karar verilir.

Adli yardımlardan yararlanan kişiler için mahkeme talebi üzerine baro tarafından görevlendirilen yargılama gideri, avukatın ücreti olarak hazineden ödenmektedir.