Anayasayı Değiştiren İktidar – Asli-Tali Kurucu İktidar Nedir?

Geçmişten günümüze kadar farklı tarihlerde Asli Kurucu iktidara şahit olduk. Ancak bunun ilk gözüken iktidar şekli olduğunu ifade etmek mümkündür. Peki, asli kurucu iktidar ne demek, özellikleri nelerdir? Bu yazıda tüm detayları derledik.

Asli Kurucu iktidar

Asli İktidar kavramı kurucu iktidar kavramı ile özdeş olarak kullanılır. Aslî iktidar değinildiği zaman hukuk-dışı bir iktidardır. Hukuk boşluğu ortamında ortaya çıkmıştır. Baştan itibaren var olan hukuk boşluğu ortamında ortaya çıkan aslî iktidar yeni bir anayasa yapar.

Sonradan ortaya çıkan hukuk boşluğu ortamında ortaya çıkan aslî iktidar yeni bir anayasa yapılması, yepyeni bir hukuk düzeni kurmak, önce mevcut olan anayasayı ortadan kaldırarak ortaya bir hukuk boşluğu çıkmaktadır ve daha sonra bu hukuk boşluğunu yeni bir anayasa yaparak doldurulur. Bu durumda yeni bir devlet kurulmamaktadır, mevcut devletin kuruluşu yenilenir.

Aslî iktidarın, “sınırsızlık” ve “hukuk-dışılık” olmak üzere başlıca iki özelliği bulunmaktadır. Aslî iktidar, hukuk-dışı iktidardır. Yukarıda belirtilen, bu iktidar, hukuk boşluğunun söz konusu olan bir ortamda ortaya çıkan ve işleyen iktidardır. Aslî iktidarı bağlayacak hukuk kuralı bulunmamaktadır. Aslî iktidar hiçbir hukuk kuralı ile bağlı değildir, sıfırdan, yeniden ortaya bir anayasa çıkmaktadır.

Aslî iktidar, ikinci olarak sınırsız iktidardır. Zira hukuk-dışı niteliğinde yukarıdaki paragrafta belirtilen, iktidar devrim, hükûmet darbesi gibi olağanüstü durumlarda ortaya çıkmıştır, mevcut rejimi devirme, anayasayı ilga etmektedir. Böyle bir iktidarı sınırlandıracak herhangi hukukî kuralı ya da güç yoktur.

Tali Kurucu İktidar

Tali kurucu iktidar, var olan anayasayı yine o anayasada belirlenen usûl ve yöntemler ile değiştirme iktidarıdır. Tali iktidar bir başka Türev kurucu iktidar ismi ile karşımıza çıkmaktadır. Türev kurucu iktidar denildiğinde tali iktidar anlaşılmalıdır. Tali kurucu iktidar hukukî iktidardır. Tali kurucu iktidar, anayasada öngörülen kurallar içerisinde çalışan iktidardır. Tali iktidar bu nedenle asli iktidarın aksine hukuk boşluğunun olmadığı durumlarda söz konusu olur.

Tali kurucu iktidar, şekil yönünden bakıldığı zaman sınırlı bir iktidardır. Bu sınırı anayasada belirtilen anayasayı değiştirme kuralları oluşturmaktadır. Ayrıca bazı yazarların görüşlerinin aksine tali kurucu  iktidarın sınırını belirleyen evrensel mekanizma ve kural söz konusu değildir.  Sınır, her ülkenin kendi hukuk sistemi içerisinde belirlenen sınırlardan oluşmaktadır.

Tali iktidarın özelliği önceki kurala dayanmasıdır. Yani tali iktidar asli iktidar tarafından belirlenen kurallara dayanır ve onlarla bağlıdır. Ayrıca tali iktidarın kural olarak, anayasayı değiştirirken, onun içeriği ile bağlı olmadığı, yani maddî açıdan sınırsız olduğunu söyleyebiliriz.  Tali iktidarlar önce, değiştirme usûlüne uygun, değiştirme yasağı getiren maddeyi değiştirerek yasaklanan maddeyi değiştirebilmektedir. Buna hiçbir hukukî engel bulunmamaktadır.