Mecelle Nedir?

Mecelle 1868 ile 1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından derlenen İslami Özel Hukuk (Medeni Hukuk) kuralları olarak bilinir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında şer’i mahkemelerde hukuki şekilde kullanılan Mecellle 99 genel hukuk genelgesini içermektedir. Konuları arasında Büyu, Kefalet, İcar (kira), Rehin, Havale, Hibe, Emanet, Gasp ve İtlaf, İkrah, Hacir ve Şuf’a, Enva-ı Şirket (ortaklık çeşitleri), Vekâlet, İbra ve Sulh, İkrar (borcu kabul etme), Dava, Tahlif ve Beyyinat (delil ve kanıt), Kaza (yargı) yer alır.

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye ya da kısaca Mecelle, 1868 ile 1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında olan komisyon tarafından derlenerek İslami özel hukuk yani medeni hukuk kuralları kodeksidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılında şer’i mahkemelerde hukuki dayanak olarak kullanılmıştır. Bir giriş 16 bölümden oluşmaktadır ve 1851 madde içermektedir.

Mecelle, kendi çağında 13 yüzyıllık İslami fıkıh gelenekler üzerinde inşa edildiği halde, maddeler halinde düzenlenmiş pozitif ve analitik bir hukuk sistemi oluşturma çabasıdır. Doğu Roma İmparatoru I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda Konstantinopolis’te hazırlatılan ilk (code civil) derlemesinden sonra ilk örnek olması özelliği ile İstanbul’u özel bir konuma kavuşturmaktadır. Batı ülkelerinin Medeni Kanun (code civil) geleneği. Justinianus’un 6. yüzyılda hazırlattırdığı ilk (code civil) düzenlemesine dayanmaktadır. Mecelle, Tanzimat Fermanı ile açılan dönemin en önemli kanunu ve Osmanlı modernleşmesinde en önemli anıtlarından bir tanesidir. Bu bağlamda modernleşme olarak isimlendirilen istikametin aslında kökü Konstantinopolis’te, yani İstanbul’da olan bir sürecin ihyası olduğunu göstermektedir. Arapça “çok büyük boy kitap” anlamına gelen mecelle, Fransızcada ” hukuk ilkeleri derlemesi, büyük kitap” anlamına gelen ‘codex’ sözcüğünün çevirisi olarak kullanılmaktadır.

Türk Medeni Kanunu’na ek olarak çıkarılan 864 sayılı Tatbikat Kanunu’nun 43. Maddesi ile 4 Ekim 1926’da Mecelle yürürlükten kaldırılmıştır. I. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu dağıldıktan sonra Mecelle, halef devletlerinin çoğunda (hiçbir zaman yürürlükte olmayan Mısır hariç) kalıcı bir etkisi olmuştur. Mecelle, tutarlı, etkili ve yerinden edilmesi zor olduğu için çoğu yerde uzun süre devam etmiştir. Yürürlükte kalan bazı ülkeler şunlardır:

• Türkiye’de 1926’ya kadar, daha sonra yerine Türk Kanunu Medenisi almıştır.
• Lübnan’da 1932’ye kadar
• Irak’ta 1953’e kadar
• Arnavutluk’ta 1928’e kadar
• Kıbrıs’ta 1960’lara kadar
• Suriye’de 1949’a kadar
• Filistin Mandası ve daha sonra İsrail’de resmi olarak 1984’e kadar.
• Ürdün, Mecelle ve Kuveyt’te de medeni hukukun temelini oluşturdu.